واکاوی نقش هوش مصنوعی در حوزه حقوق: رویکردی اکتشافی
محورهای موضوعی : هوش مصنوعی و رباتیکام البنین کاظمی زاد 1 , مونا جامی پور 2 * , سیده فاطمه فقیهی 3
1 - گروه مدیریت، دانشکده علوم‌انسانی، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران
2 - دانشگاه حضرت معصومه (س)
3 - گروه حقوق، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
فناوری‌های هوش مصنوعی به‌عنوان یک تحول بزرگ در عرصه حقوق، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده‌اند. این فناوری‌ها، با استفاده از الگوریتم‌های پیشرفته و تکنیک‌های محاسباتی و ریاضی به حل مسائل پیچیده حقوقی و ارتقای کارایی نظام‌های حقوقی کمک می‌کنند. به عبارت دیگر، هوش مصنوعی در این عرصه میتواند با تجزیه و تحلیل کلان داده‌های حقوقی به شناسایی الگو‌های پیچیده بپردازد و نقش آفرینان این حوزه در اتخاد تصمیمات بهتر و سریع‌تر یاری رساند. با وجود اهمیت فزاینده این فناوری و تمایل کشورهای مختلف به سرمایه‌گذاری در آن، مطالعات موجود نتوانسته‌اند درک جامعی از نقش کلیدی این فناوری‌های تحول‌آفرین برای تصمیم‌گیرندگان و سیاست‌گذاران ارائه دهند و به جنبه‌های محدودی از آن پرداخته‌اند. در این راستا، هدف اصلی پژوهش حاضر، واکاوی و شناسایی کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه حقوق است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و با رویکرد کیفی طراحی شده و در دو مرحله فراترکیب و مصاحبه انجام شده است. در مرحله اول، با استفاده از رویکرد فراترکیب، 30 مقاله منتخب از منابع معتبر غربالگری شده و به شناسایی کاربردهای موجود در این مطالعات پرداخته شده است. در مرحله دوم، به‌منظور غنی‌سازی چارچوب پژوهش، مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته‌ای با هشت نفر از خبرگان حوزه هوش مصنوعی و حقوق انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در مجموع 113 کاربرد شناسایی شده که در 18 مفهوم و 5 مقوله اصلی دسته‌بندی شده‌اند. این مقوله‌ها شامل: نظارت بر حسن اجرای قوانین، شناسایی جرایم و اصلاح مجرمین، پشتیبانی از فرایند دادرسی پرونده‌های قضایی، مدیریت اسناد حقوقی، و بهبود اجرای حقوق عامه و حقوق شهروندی هستند. باوجود تحقیقاتی که در این حوزه صورت گرفته است، تاکنون مطالعه ای که به واکاوی جنبه‌های مختلف نقش آفرینی هوش مصنوعی در حوزه حقوق به صورت یکپارچه در نظر گیرد، صورت نگرفته است. یافته‌های پژوهش میتواند به بصیرتی عملی هم برای مسئولان و سیاست‌گذاران حقوقی، به منظور شناسایی اولویت‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری، و هم برای توسعه دهندگان ابزارهای هوش مصنوعی در حوزه حقوق فراهم آورد.
Artificial intelligence (AI) technologies have emerged as a significant transformation in the legal field. By utilizing advanced algorithms and computational techniques, AI contributes to solving complex legal issues and enhancing the efficiency of legal systems. In other words, AI can analyze large-scale legal data to identify intricate patterns, thereby assisting key stakeholders in making faster and better decisions. Despite the growing importance of this technology and the increasing interest of countries in investing in it, existing studies have failed to provide a comprehensive understanding of its transformative role for policymakers and decision-makers, often focusing on limited aspects. Accordingly, the main objective of this study is to explore and identify the applications of AI in the legal domain. This research is applied in nature and adopts a qualitative approach, conducted in two stages: meta-synthesis and interviews. In the first stage, using a meta-synthesis approach, 30 selected articles from reputable sources were screened and analyzed to identify existing applications. In the second stage, to enrich the research framework, semi-structured interviews were conducted with eight experts in AI and law. The findings indicate a total of 113 identified applications, categorized into 18 concepts and 5 main themes: monitoring the implementation of laws, crime detection and offender rehabilitation, supporting judicial case proceedings, legal document management, and enhancing public and civil rights enforcement. Despite existing research in this area, no study has yet provided an integrated analysis of the multifaceted role of AI in the legal field. The results of this study can offer practical insights for legal policymakers to identify priorities and investment opportunities, as well as for developers of AI tools in the legal sector.